یادداشت مدیر گروه زبان و ادبیات فارسی دانشگاه لرستان به‌مناسبت بزرگداشت روز حافظ

20 مهرماه در تقویم کشور به‌عنوان روز بزرگداشت حافظ نام‌گذاری شده است؛ به‌همین مناسبت دکتر بهمن کرم‌الهی، مدیر گروه زبان و ادبیات فارسی دانشگاه لرستان، در یادداشتی، این روز را گرامی داشت و سه ضلع اصلی شعر حافظ را تشریح کرد.

به گزارش روابط عمومی دانشگاه لرستان، متن یادداشت دکتر کرم‌الهی، مدیر گروه زبان و ادبیات فارسی دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه لرستان به این شرح است:

به‌نام خدا

بر اساس سخن خود حافظ، اهمیت و برجستگی شعر او دارای سه ضلع اصلی می‌باشد:

1ـ از دل برخاستگی محتوا.

2- حداکثر و حد احسن استفاده از حداقل امکانات زبانی.

3ـ الهام گرفتن از معارف قرآنی.

بیت: 《بیا و حال اهل درد بشنو / به لفظ اندک و معنی بسیار》و نظائر آن به دو مورد نخست اشاره دارد، و بیت: 《آب حیوانش ز منقار بلاغت می‌چکد / زاغ کلک من به نام ایزد چه عالی مشرب است》و نظائر آن نیز به مورد سوم اشاره دارد.

بهره‌مندی شعر حافظ از معارف قرآن، حاصل انس و الفت او با این کتاب آسمانی‌ست؛ لفظ اندک و معنای بسیار شعر حافظ حاصل نبوغ هنری و شعری این شاعر بزرگ است؛ از دل برخاستگی شعر حافظ نیز حاصل عبادت و خلوت و مجاهدت و خودسازی این عارف باعظمت است؛

بر طبق بیت: 《ز پرده ناله‌ی حافظ برون کی افتادی / اگر نه همدم مرغان صبح‌خوان بودی، عبادت و شب‌زنده‌داری و سحربیداری حافظ همراه با دیگر شب‌زنده‌داران و سحربیداران (مرغان صبح‌خوان)

باعث شهرت و جهانگیر شدن و 《از پرده برون افتادن》 شعر و 《ناله‌ی》حافظ شده است؛ همچون بیت: 《مژدگانی بده ای خلوتی نافه‌گشای / که ز صحرای ختن آهوی مشکین آمد》که حافظ در آن خود را 《خلوتی نافه‌گشای》 می‌نامد؛ بدین معنا که عبادت و《خلوت》 و خودساختگی حافظ باعث عطرافشانی و نافه‌گشائی شعر او در سراسر جهان شده است.

همچنانکه گفته شد همین عبادت و خودسازی، ضلع اول اهمیت شعر حافظ که همان ازدل‌برخاستگی‌ آن است را تشکیل می‌دهد که به گفته‌ی خود حافظ شهرت و جهانگیر شدن شعر و هنر او را رقم زده است.

حافظ در بیت: 《ندیدم خوشتر از شعر تو حافظ / به قرآنی که اندر سینه داری》ممتاز بودن شعر و هنر خود را حاصل انس و الفت خود با قرآن می‌داند؛ در بیت فوق اگر 《به》 در ابتدای مصراع دوم را 《به》 قسم بدانیم، حافظ ادعای خوشتر بودن شعر خود از دیگر اشعار را با سوگند خوردن به قرآن مورد تاکید قرار می‌دهد و با توجه به لزوم مناسبت بین آنچه که بدان سوگند خورده می‌شود که در بیت موردنظر 《قرآن》 است و آنچه که بر سر آن سوگند خورده‌ می‌شود که در بیت 《خوشتر بودن شعر حافظ از دیگر اشعار》 است دریافته می‌شود که بین سوگند و مورد سوگند در بیت رابطه‌ی علت و معلول است و امتیاز شعر حافظ از اشعار دیگران بخاط انس و الفت شاعر با قرآن است و اگر 《به》 در بیت را 《به》سبب بدانیم، دلالت بیت بر معنای مورد نظر روشن‌تر و واضح‌تر است و حافظ در بیت می‌گوید خوشتر بودن شعرش از دیگران به سبب انس و الفت او با قرآن است.

درباره‌ی ضلع سوم اهمیت شعر حافظ یعنی گنجاندن معنی بسیار در لفظ اندک، باید گفت که این خصوصیت شعر او، حاصل استفاده‌ی هدف‌مند شاعر از بدیع لفظی و معنوی می‌باشد که باعث چندلایه شدن شعر او می‌شود؛ به عنوان مثال، حافظ در بیت: 《گفتم ز مهر ورزان رسم وفا بیاموز / گفتا ز ماه‌رویان این کار کمتر آید》 نوع چینش و گزینش کلمات کنار همدیگر باعث تداعی دو جمله‌ی: 《گفتم ز مهر - خورشید - رسم وفا - تمام بودن - بیاموز / گفتا ز ماه این کار - تمام بودن - کمتر آید》که باب معنای دیگری را به روی مخاطب می‌گشاید که توضیح آن در این مقال نمی‌گنجد.

بنابر آنچه تاکنون گفته شد درمی‌یابیم نبوغ شعری و هنری حافظ، عبادت و خودساختگی او، و انس او با قرآن، شکل‌دهنده‌ی سه ضلع اصلی امتیاز و جهانگیر شدن شعر او شده است.